Michaël Bloos bouwt aan zijn Universum van de Waanzin. Aan wat?

Twee voorstellingen, een podcast, ‘Waanzinnige avonden’ en een documentaire. Dat samen vormt het Universum van de Waanzin, een langlopend traject over mijn verhouding tot waanzin en daarmee tot kunst en theatraliteit. Ik denk dat de verschillende kunstvormen elkaar versterken door het gemeenschappelijke thema. Daarnaast ben ik als maker steeds meer geïnteresseerd in het samenbrengen van al die werelden. Dat we theater maken in een museum, de GGZ verbinden aan theater en andersom. Dat we in verbindende mogelijkheden denken. Toch is elk onderdeel een opzichzelfstaand werk, je hoeft niet de reeks te volgen om één onderdeel te begrijpen.

Hoe is het Universum ontstaan?

In 2017 kreeg mijn vader zijn laatste psychose toen hij alleen op reis in Istanbul was. Hij raakte vermist. Mijn zus en ik zijn naar hem opzoek gegaan in die miljoenen stad op de rand van europa. uiteindelijk vonden we hem via een gigantische tv-show. 

Die anekdote is het startpunt en de rode draad door het Universum. Ik dacht, dit verhaal is zo groot, het raakt voor mij aan zoveel lagen, dat ik dat nooit in één voorstelling krijg. Ik wil er ook langer dan een voorstelling over kunnen doen. Ik heb soms moeite met de tijdelijkheid van theater. Door te kiezen voor verschillende vormen, krijg ik de kans het verhaal op verschillende manieren, van verschillende kanten en met verschillende kunstenaars en makers om me heen te behandelen.

Waarom nu?

Ik ben opgegroeid met twee psychotische vaders. Mijn jeugd heeft er deels uit bestaan om niet te worden zoals zij. Niet gek te worden, de realiteit niet te verliezen, te weten wat echt is en wat niet. En toch ondanks dat -of waarschijnlijk dankzij dat- ben ik het theater in gegaan. Misschien wel om een omgang te vinden met die werkelijkheid. Heel lang hield ik dat onderwerpt af, vond ik het waarschijnlijk te eng, te dicht bij komen. Maar toen ik met mijn zus naar Istanbul moest om onze vader te zoeken, was het onmogelijk om dit verhaal nog langer te ontkennen. Het onderwerp drong zich letterlijk aan me op.

De tekst van de eerste voorstelling is geschreven door Freek Vielen. En voor de installatie Echo’s van Istanbul werk je samen met geluidskunstenaar Lucas Kramer, de podcast is dan weer met je zus Amber Bloos en podcastmaker Wederick de Bakker gemaakt. Waarom werk je samen met zoveel verschillende kunstenaars?

Het is altijd goed niet alleen in je eigen perspectief te leven. Je moet andere mensen bij jouw verhaal durven binnen laten komen. 

Ik heb een schrijver gevraagd omdat ik vind dat er een afstand moest zijn tot het verhaal uit Istanbul, zodat ik niet in mijn koker blijf. Daarnaast kan Freek veel beter schrijven dan ik. Net als dat Lucas een betere muzikant is en Wederick een betere podcastmaker. Binnen het maakproces vraag ik de verschillende kunstenaars vaak om in hun taal te reageren op mijn verhaal, zodat ik daarna weer de volgende stap kan zetten. Het is pingpongen. De kunst is de juiste mensen te vinden waarmee je goed kan pingpongen. Zo kan het verhaal uitstijgen boven een persoonlijke anekdote. 

Werd er thuis veel gepraat over de psychoses van je vader?

Jazeker. Ik denk zelfs dat mijn vader mij geleerd heeft dat wij bestaan uit verhalen.

Mijn vader ontleent zijn identiteit en bestaansrecht echt uit het vertellen van verhalen. Interessant is dat hij eenzelfde anekdote wel 10x kan vertellen ten dat het verhaal altijd anders is. 

Ook over zijn psychoses werd gepraat, er was geen taboe. Behalve die momenten waarop de vlam echt in de pan sloeg, daar waar het echt mis ging, daar vertelde hij weinig over. Deels misschien door schaamte, deels omdat hij zich die momenten niet of minder goed herinnert. De verhalen die hij vertelt zijn trots, en groots en vol avontuur. In mijn werk komt hij alleen niet onder de pijnlijke momenten uit, omdat hij zich moet verhouden tot onze versies van de anekdote. Gelukkig werkt dit tot nu toe verzoenend binnen het gezin. 

Hoe verwerk je dit in de installatie Echo’s van Istanbul?

De installatie behandelt de anekdote, de verdwijning en zoektocht naar wat mijn vader meegemaakt zou kunnen hebben op een fragmentarische manier, zonder begin en eind. 

Wij als gezin weten niet alles, hebben niet elk fragment uit zijn verdwijning boven water gekregen. Hij is ook stukken kwijt, zijn herinneringen bestaan uit flarden.

De bezoeker wilde ik een deel van die ervaring ook meegeven. Je valt er middenin, je volgt het geluid en zo verzamel je steeds meer flarden waarmee je je eigen verhaal kunt construeren. Wat jij hebt gehoord is anders dan de bezoeker die na jou komt of voor jou is geweest. Iedereen heeft zo zijn eigen set aan herinneringen en flarden. 

Daarnaast loop je door een ruimte waar strakke geometrische lijnen continu wisselen en verschuiven in de schaduwen op de muur, ook jij als bezoeker ziet jouw schaduwen mee schuiven, zo verhoud je je steeds anders tot de ruimte. Je perspectief wisselt en verschuift letterlijk.

Je maakt voor het Universum van de Waanzin verbinding met de GGZ (geestelijke gezondheidszorg), hoe zit dat precies?

Waanzin is altijd een groot thema geweest in de geschiedenis van de kunst. Zoveel toneelstukken of kunstwerken zijn ontstaan door de fascinatie voor gekte, door het opzoeken van de grens van werkelijkheid en fantasie, de grenzen van de werking van het brein. 

Dan is het fantastisch om samen te kunnen werken met een beroepsgroep die hier in lijfelijke zin dagelijks mee te maken heeft. En omdat er helaas nog steeds een grote taboesfeer om heen hangt vindt de ggz het fijn dat er telkens nieuwe manieren uitgevonden worden om over dit onderwerp te praten. 

Floortje Scheepers, hoogleraar Innovatie in de GGZ, waar we mee samenwerken geeft aan dat je helemaal niet duidelijk aan kunt geven wanneer een psychose begint. Je kan zelfs stellen dat wij allemaal altijd aan het begin staan van een psychose. Voor mij is dat een prachtig begrip, dat gaat voor mij over een puur mens zijn. Daar is de kwetsbaarheid van de mens, zijn twijfel, maar ook zijn kracht. Ik denk ook dat het voor veel mensen herkenbaar is, die zoektocht naar waar het leven spannend wordt. Voor mij helemaal, hoeveel spanning mag ik opzoeken zonder dat ik gek word.

Partners